Bijna niemand heeft hem gemist: de wilde theorie dat Bill Gates met hulp van het 5G-netwerk het coronavirus verspreidt, zodat iedereen zijn vaccin nodig heeft. Of deze: de anderhalvemetersamenleving is ingesteld zodat camera’s gezichten beter kunnen herkennen. Nepnieuws staat haaks op wat waarheid is. Hoe ga je om met verontrustende berichten en met aanhangers van complottheorieën? Bram Beute schetst een richting.

Je hebt zulke complottheorieën waarschijnlijk wel gehoord. Misschien haal jij je schouders erover op en vind je zoiets lachwekkend. Je merkt misschien ook dat zulke theorieën een kloof scheppen als je erover in gesprek bent met je buren of familieleden. Discussiëren of fact checken verkleint de kloof zelden. Integendeel, het lijkt of je alleen maar meer tegenover elkaar komt te staan. Hoe ga je daar nu mee om?

Vleermuizen

Allereerst: geruchten en complottheorieën zijn er altijd al geweest en waren voor de komst van journalistiek en internet nog veel sterker. Jesaja en Jeremia leefden in zo’n tijd. Zij maanden tot kalmte: ‘Noem niet alles een samenzwering wat zij een samenzwering noemen. Wees niet bang voor wat hun angst aanjaagt’ (Jesaja 8:12). ‘Wees niet bang voor geruchten her en der. Dit jaar gaat er een bang gerucht, het volgend jaar gaat er een ander’ (Jeremia 51:46). En Jezus zei tegen zijn leerlingen: ‘Jullie zullen berichten horen over oorlogen en oorlogsdreiging. Laat dat je dan niet verontrusten’ (Matteüs 24:6).

Een beetje nuchterheid kan dus geen kwaad. Er zijn voortdurend nieuwe geruchten of theorieën en die zijn echt niet allemaal waar. Maar het kan onbevredigend zijn om alleen nuchter naar ‘de feiten’ kijken. Is het coronavirus er alleen, omdat sommige mensen in China vleermuizen eten en een virus van dier op mens is overgegaan? Is het slechts stomme pech dat de globalisering er vervolgens voor zorgde dat het zo’n wereldwijde ramp is geworden? Hoewel dat misschien heel verstandig klinkt, is het ook nogal nihilistisch om te zeggen: dingen gebeuren nu eenmaal omdat ze gebeuren.

Onthulling

Zo’n gedachtegang zit niet achter Jesaja’s, Jeremia’s en Jezus’ oproepen tot nuchterheid. Voor hen is de grootste reden om niet bang te zijn de overtuiging dat God zelf aan het werk is. ‘Alleen de HEER van de hemelse machten is heilig, voor Hem zijn angst en ontzag op hun plaats’ (Jesaja 8:13). Jeremia ziet in de rampen die plaatsvinden God zelf zijn oordeel uitvoeren (Jeremia 51:47). Jezus spoort de leerlingen aan vooral waakzaam te zijn voor de komst van de Mensenzoon. Alle rampen die plaatsvinden, zijn het begin van de weeën, de aankondiging van Jezus’ komst. (Matteüs 24:6-44). Ook elders in het Nieuwe Testament kun je lezen dat in alles wat er gebeurt God aan het werk is. Het meest uitgebreid wordt dat geschilderd in het Bijbelboek dat ‘Onthulling’ of ‘Openbaring’ heet.

De dingen zijn niet wat ze lijken: het altaar van Zeus in Pergamum is niet alleen een religieus bouwwerk, het is de troon van Satan zelf (Openbaring 2:12). Het Romeinse rijk is niet het rijk van vrede, maar het is een allesverslindend godslasterlijk beest en het geld met de afbeelding van de keizer is het teken van dat beest (Openbaring 13).

Verontrustend

Het gevoel dat er ‘meer aan de hand is’, klopt dus volgens de Bijbel. God is aan het werk. Dat is zeker ook verontrustend. Angst en ontzag voor Hem zijn op hun plaats. God kijkt niet vanuit de hemel machteloos toe, terwijl mensen oorlog voeren; elkaar onderdrukken; bedriegen; aan de kant zetten of zwartmaken. God haat al dat kwaad en wil het vernietigen. Daarom gaan volgens Openbaring zijn oordelen nu al over de wereld. Je kunt in rampen die de wereld treffen iets proeven van Gods woede over het kwaad en van zijn verlangen het kwaad te vernietigen. Uiteraard mag je er niet simplistisch over spreken, alsof je het allemaal snapt. Bijvoorbeeld door te veronderstellen dat zij die het hardst getroffen worden, ook het meest gezondigd hebben. Juist het besef dat God aan het werk is, moet jou ook nederig maken. Wie zou kunnen overzien wat God allemaal doet en waarom? Aansluitend bij Jezus’ woorden en de beelden van Openbaring kun je in de rampen van deze wereld ook Gods oordeel zien en de aankondiging van Jezus’ komst om alles en iedereen te oordelen.

Pech

Jezus is én de komende rechter én degene die Gods oordeel heeft ondergaan. Onbegrijpelijk genoeg kan Jezus tegelijkertijd aan de kant van het slachtoffer en van de schuldige dader staan. Als slachtoffer liet Hij zich doodmartelen aan het kruis om daar een misdadiger welkom te heten in het paradijs. Gods oordelen hoeven niet alleen maar beangstigend en verpletterend te zijn als je ziet dat God ons zelfs in het oordeel niet alleen laat. Juist ook dan is Hij Immanuel (Jesaja 8:8,10). God is ook aan het werk door hen die protesteren tegen onrecht, die zieken en slachtoffers genezen en hen niet aan hun lot overlaten.
Je hoeft het coronavirus en de verspreiding ervan dus niet alleen maar te zien als domme pech. Er zit meer achter. God is daarin het werk. Je kunt er zijn oordeel in zien: deze wereld kan zo niet blijven bestaan. Tegelijkertijd: Hij is aanwezig in ieder die er alles aan doet om er voor de ander te zijn. Hij toont hem of haar zijn liefde.

Bescheiden

Hoe ga je om met verontrustende berichten en met aanhangers van complottheorieën? Als je gelooft dat God aan het werk is, is het goed om een beetje bescheiden te blijven en niet te denken dat jij precies weet hoe het allemaal in elkaar zit. Neerkijken op mensen die bizarre theorieën aanhangen, past al helemaal niet. Hun intuïtie dat er (soms) meer aan de hand is, wordt in de Bijbel bevestigd. Maar daar krijgt dat ‘meer’ wel een heel andere invulling: God is aan het werk! Daarom hoef je ook niet bang te zijn voor wat er gebeurt of wat er verteld wordt. Wel is het terecht om ontzag te hebben voor God die met zijn oordelen en zijn goedheid toewerkt naar een nieuwe wereld vol gerechtigheid.

In OnderWeg 15 (2020).