Met de diaconie van de Bazuinkerk denk ik morgen na over de rol van de collecte in de kerkdienst. Ter voorbereiding heb ik en hier en daar wat zitten lezen. En hier (nr. 17) ook nog. Voor mezelf heb ik onder ander naar aanleiding daarvan mijn gedachten opgeschreven. Misschien heeft iemand anders er ook nog iets aan.

Inleiding

Is een collecte in de kerkdienst nog wel van deze tijd? Heel wat kerkgangers hebben geen contant geld meer in hun portemonnee. De bedragen die opgehaald worden zijn nog best prettig voor de begroting van de kerk en de diaconie. Maar het allergrootste deel van de begroting wordt toch binnengehaald via bankoverschrijvingen. De collecte lijkt een leeg ritueel. Een moment dat de spanning na preek en voorbeden kan worden losgelaten. Er wordt gekletst, de kinderen komen terug van de clubs en de gemaakte werkjes worden bewonderd. Voor velen waarschijnlijk een gezellig moment in de kerkdienst. Een soort opmaat naar het koffiedrinken na de kerkdienst.

Tegelijkertijd vragen (onder andere) diakenen zich af of je dit onderdeel van de dienst nog wel serieus kunt nemen. Is het niet handiger om een deurcollecte te houden of een offerkist in de hal van de kerk te zetten? Dat bespaart tijd en ontslaat de diakenen van de wat onnozele plicht om met een zakje rond te gaan, waar de meeste mensen vooraf gekochte plastic muntjes indoen.

De kerkdienst als ritueel

Wie puur praktisch naar een kerkdienst kijkt, is er waarschijnlijk gauw uit: afschaffen. Maar puur praktisch ernaar kijken is te beperkt. Een kerkdienst is een viering, een ritueel waarin van alles wordt gedaan en uitgebeeld dat niet direct ‘praktisch’ of ‘nuttig’ is. In een kerkdienst herinneren we elkaar eraan dat ‘onze hulp is in de naam van de HEER’, dat God ons in Jezus Christus bevrijdt van zonde en dood en dat we geroepen zijn onze naaste lief te hebben als onszelf. Praktisch gezien is dat geen nieuws. Heel vaak gaan de woorden ook langs ons heen. Maar we vinden het toch de moeite waard onszelf en elkaar eraan te herinneren.

Zoals doen we dat bijvoorbeeld bij het Avondmaal. We eten een stukje brood en drinken een slokje wijn en dat roept van alles op. Bijvoorbeeld dat Jezus voor ons gestorven is. Dat hij voor ons als eten en drinken is – van levensbelang. Dat we een eenheid vormen door hem, want we eten toch van dat ene brood. Enzovoort.

Iets dergelijks zou je kunnen zeggen van het luisteren naar de tien geboden (of een andere christelijke leefregel). De woorden zijn misschien bekend. Maar het luisteren naar die woorden beelden we ook iets anders uit. Bijvoorbeeld: wij willen in ons leven niet doen wat ons het beste lijkt, maar leren luisteren naar Gods stem en aanwijzingen. Wij vergeten het zo gemakkelijk, maar we willen er weer aan herinnerd worden dat het in het leven gaat om liefde. Enzovoort.

Waarom geven zo belangrijk is

Zo zou je ook naar de collecte kunnen kijken. Wat beeldt de collecte dan uit? In elk geval dat we geven belangrijk vinden. Niet allereerst omdat dat gewoon moet, maar als reactie als wat God voor ons heeft gedaan. Paulus zegt bijvoorbeeld als hij de mensen in Korinte aanmoedigt om te geven aan een collecte voor de armen in Jeruzalem: Jullie kennen de liefde die onze Heer Jezus Christus heeft gegeven. Hij was rijk, maar voor jullie is hij arm geworden, opdat jullie door zijn armoede rijk zouden  worden. (I Korintiërs 8:9) Geven is een vorm van dankbaarheid. God heeft zo gul gegeven, daarvan worden wij ook gul.

Het heeft ook iets te maken met de verbondenheid als mensen aan elkaar. Het gaat ons aan het hart als mensen in Aleppo honger lijden en medicijnen missen. En we vinden het erg als er mensen in de kerk niet genoeg hebben. Juist in de kerkdienst staan we er bij stil dat we aan elkaar verbonden zijn en daarom is het heel logisch om in den kerkdienst ook geld op te halen.

Nog een ander ding zou kunnen zijn dat wie gelooft in God, wil leren niet meer op andere machten te vertrouwen. Een van de belangrijkste machten in ons leven is ons geld en ons bezit. Daarvan – liefst flink wat – weggeven is laten zien dat je daar niet op vertrouwt. Dat kom je ook in de Bijbel tegen. Israël kreeg van God de opdracht het eerste en beste deel van de oogst aan God geven. Dus niet afwachten wat de oogst oplevert en kijken hoeveel je weggeeft, maar beginnen met weggeven met het vertrouwen dat God wel zal helpen. De Israëlieten moesten dan ook als ze de oogst naar het heiligdom brachten, herdenken hoe God hen in het verleden ook al geholpen had. (Deuteronomium 26:1-10)

Het laatste wat ik zou willen zeggen over het belang van geven en delen is dat het de boodschap van God concreet ervaarbaar maakt. ‘God houdt van je.’ Dat kan gemakkelijk vaag en abstract blijven. Maar als je broers en zussen van de kerk geld (of eten) voor je bij elkaar hebben gehaald, kun je het echt voelen, zien en proeven.

De plek van de collecte in de kerkdienst

Het is bij dit alles  niet toevallig dat dat de collecte meestal een plek heeft in de tweede helft van de kerkdienst. Dat geven van ons is een reactie op wat God ons geeft. Daar staan we vooral in het eerste deel van de kerkdienst bij stil. Je zou een kerkdienst zo kunnen samenvatten:

• Samenkomen
• Luisteren naar God (dienst van het Woord)
• Reageren op God (dienst van de dankbaarheid)
• Weer weggaan met Gods opdracht en hulp (zending en zegen)

 

De collecte hoort dan bij het reageren op God. Om wat hij ons geeft – daarover hebben we net weer gehoord in bijvoorbeeld de Bijbellezing – willen wij graag ook geven. Of, omdat wij op hem vertrouwen, willen we niet op ons geld vertrouwen en daarvan graag aan anderen geven. Of, omdat hij ons aan elkaar verbindt, willen we delen van wat we over hebben aan anderen die tekort komen. Je zou het ook kunnen verbinden aan de voorbede die er vaak aan vooraf gaat. We hebben net voor elkaar gebeden. We willen het niet bij woorden laten, maar de zorg voor elkaar ook praktisch maken en daarom halen we geld volor elkaar op.

In het verleden veel concreter uitgebeeld. De leden van de kerk namen eten en drinken mee naar de kerk om samen de maaltijd van de Heer (het Avondmaal?) te houden. (Zie bijvoorbeeld I Korinte 7:20-21, waar ze dat juist niet doen.) Vaak werd wat er over was uitgedeeld aan de armen. (Vandaar dat de Avondmaalscollecte nog steeds voor de diaconie is.) Nog weer later werd het eten dat meegebracht vervangen door geld.

Praktische invullingen

Ik kan proberen een mooi stukje over de bedoeling of de betekenis van de collecte te schrijven, maar wie dat leest zal het niet automatisch voortaan anders beleven. Daar is meer voor nodig. Ik noem een paar mogelijkheden. Sommige zijn goed met elkaar te combineren.

• Tijdens de collecte liederen zingen die iets van de betekenis van de collecte uitdrukken. (bijvoorbeeld NLB 364-366, Ps 66:5, andere liederen van toewijding)
• Tijdens de collecte gedeelten uit de Bijbel voorlezen die gaan over geven. Dat schijnt wat langere tijd geleden in veel kerken gewoonte geweest te zijn. (Bijvoorbeeld de gedeelten die ik hierboven ook al noemde 2 Korintiërs 8-9; Deuteronomium 26)
• Afspreken dat we met het praten met elkaar nog even wachten tot na de dienst.
• De opbrengst van de collecte op de avondmaalstafel leggen en daarna in een kort gebed of een kort lied God te vragen om onze gaven aan te nemen en te zegenen.
• Andere vormen van collectes. Bijvoorbeeld een tijd collecte waarin kerkgangers aangeven hoeveel tijd ze beschikbaar stellen om iets voor of met een ander te doen. (Vaak is onze tijd kostbaarder dan die (paar) Euro die we in de collectezak doen).
• Mogelijkheden om tijdens de collecte een machtiging in te vullen of digitaal te geven.
• Dat wat we meenemen naar de kerk voor anderen (bv. voor de voedselbank of de gezamenlijke maaltijd na de dienst) tijdens de collecte zichtbaar te maken en daarvoor dan ook te bidden en te danken.