(19-09-20)
Hoe ga je ermee om als je te horen krijgt dat je ongeneeslijk ziek bent? Hoe ga je om met iemand die dat te horen heeft gekregen? Kate Bowler krijgt te horen dat ze kanker heeft en dat het ‘overal’ zit. Ze is dan 35 jaar jong, getrouwd en moeder van een peuter en is universitair docent in de geschiedenis van het Christendom. Hierover vertelt ze in Alles gebeurt met een reden en andere leugens die ik koesterde (2019).
Bowler heeft onderzoek gedaan naar het welvaartsevangelie – het geloof dat God het goede met ons voor heeft en dat we dat nu al kunnen krijgen in de vorm van gezondheid, carrière, bezit enzovoort. Haar ziekte is daarmee een groot contrast. Ook al eerder in haar leven heeft Bowler ervaren dat het leven ook voor een christen minder maakbaar is dan het lijkt. Ze schrijft er eerlijk, rauw en tegelijk vol humor en zelfs hoopvol over (zonder dat het cheesy of ongeloofwaardig wordt). Het is daardoor een troostvol boek geworden, omdat het zo eerlijk is.
Ik kan mij voorstellen dat het boek een aanrader is voor mensen in dezelfde situatie. Maar het is zeker ook een aanrader voor je als iemand in je familie, vriendenkring, buurt, op je werk, in de kerk zoiets treft. Bowlers verhaal laat goed zien hoe allerlei goedbedoelde uitlatingen totaal verkeerd kunnen landen en tegelijk ook wat goed is om te doen. Aan het einde van het boek geeft ze ook een lijstje met ‘Dingen die je absoluut nooit moet zeggen tegen mensen in vreselijke omstandigheden’ en een lijstje waarbij ze zegt ‘Probeer dit eens, gewoon om te zien of het werkt’.
‘Alles heeft een reden’ is bijvoorbeeld een don’t. ‘Het ergste wat je bij een drenkeling kunt doen, behalve hem geen reddingsboei toewerpen, is roepen dat hij niet voor niets in het water terecht gekomen is.’ (162) Of zoals Kates man Toban reageert als de buurvrouw zegt dat alles een reden heeft: ‘Die zou ik dan wel graag willen horen… De reden dat mijn vrouw aan het doodgaan is.’ (115) Maar vraag ook niet: ‘hoe lopen de behandelingen?’ Bowler: ‘Dit is de allermoeilijkste. Ik merk dat je mijn wereld probeert te begrijpen en achter me wilt staan. Maar haal je het ergste dat je ooit is overkomen voor de geest. Hebbes? Probeer dat nu eens in één zin samen te vatten. En zeg die dan vijftig keer per dag op… Laten we dus gewoon maar afwachten of ik het erover wil hebben vandaag.’
Wat ik sterk vond in het verhaal van Bowler is hoe zij tekeer gaat tegen allerlei pogingen om de pijn en de dood te verdoezelen (‘het komt goed’, ‘er is een reden’, ‘gelukkig heb je nog…’, enzovoort). Die ziet ze ook bij de mensen die haar levenslessen proberen mee te geven. Zo zijn er ‘Minimalisten’ die zeggen dat het allemaal niet zo erg is. ‘Een hoop christenen herinneren me er graag aan dat de hemel mijn ware thuis is. Waarop ik onmiddellijk de neiging krijg hen te vragen of zij er niet liever eerst naartoe zouden willen. En meteen maar, dan?’ (118) Ook zijn er ‘Leraren’, die menen dat deze ervaring opbouwend is voor ziel, lichaam en geest.’ En dan zijn er nog ‘de Oplossers, die toch al lichtelijk teleurgesteld zijn dat ik mezelf niet aan de haren omhoog trek. “Blijven lachen! Een opgewekte inslag is wel degelijk van invloed!”… waarmee ik onmiddellijk genezen ben van de dictatuur van optimisme op recept.’ (120)
Bowler noemt trouwens ook dingen die wel helpen. In het lijstje ‘Probeer dit eens, gewoon om te zien of het werkt’ noemt ze basale dingen als: ‘zal ik van de week iets te eten meebrengen? Of heb je iets anders nodig?’, het uitspreken van waardering voor de ander (zonder dat het een grafrede wordt) wat kan ik voor je doen, bereid zijn om de ellende en het verdriet in al z’n rauwheid met de ander te zien en durf stil te zijn.
Treffend vond ik in dit verband ook wat Bowler schrijft over de manier waarop veel christenen en kerken omgaan met de veertigdagentijd, Aswoensdag en Goede Vrijdag. Durven we nog wel echt onze sterfelijkheid en gebrokenheid onder ogen te zien vóórdat we Pasen vieren? Bowler leert vloeken in haar ziekte en in de veertigdagentijd en tegelijk weet ze in haar boek ontroerend te vertellen wat liefde is. Zo realiseert ze zich dat ze haar man het meest van alles ‘vreugde’ toewenst en hangt ze daarom in de woonkamer een bord op met de tekst ‘JIJ BENT MIJN BUCKETLIST’ en zoekt ze naar kleine dingen om die vreugde te geven.
En zoals gezegd, Bowler vertelt haar verhaal ook met humor. Als haar schoonmoeder klaagt over de ongemakken van het ouder worden, reageert Bowler kwaad: ‘Ouder worden is een f**ing voorrecht!’ (128) (Dat deed me denken aan Herman Finkers die in een conference over zijn ziek zijn vertelt dat hij een heel oude man met luier en rollator in een ziekenhuis tegenkomt en uitbarst ‘Ongelofelijke mazzelpik!’)
Kate Bowler heeft ook een podcast Everything happens with Kate Bowler waarin ze praat met allerlei mensen (onder andere Nadia Bolz-Weber) over wat zij geleerd hebben van de donkere tijden in haar leven. Onder andere te vinden op Spotify.
N.a.v Kate Bowler, Alles gebeurt met een reden en andere leugens die ik koesterde. Amersfoort: Plateau, 2019.