Het instituut kerk is een van de grootste obstakels voor het christelijk geloof. Ik hoor het nog wel eens: ‘Ik zou best willen geloven, maar dan zonder kerk. ‘ En ik begrijp het: er is in de kerk zoveel machtsmisbruik. In het groot en in het klein. De kerk, dat is voor veel mensen buiten (maar ook in de kerk) een kerkenraad – waar vaak alleen maar mannen in zitten – die voor een ander bepaalt hoe hij of zij moet leven. Ik heb heel wat gefrustreerde verhalen gehoord over predikanten die hun eigen mening doordrukken. Of dat iemand tegen mij zei: ‘Ja in de kerk waar ik vroeger heen ging, vond iedereen hetzelfde en beleefde het allemaal ongeveer hetzelfde. Of ze deden alsof. Er was in elk geval geen ruimte voor mijn beleving en het moest gaan zoals het altijd ging. Ruimte voor verandering was er nauwelijks.’

Het instituut kerk dus maar afschaffen? Ik denk niet dat dat echt helpt. Als je nog wel iets met een groep mensen samen wilt doen moet je toch weer afspraken magen en ontstaat er toch na verloop van tijd weer iets van een instituut. Bovendien kan een instituut of organisatie ook machtsmisbruik tegengaan, juist doordat er afgesproken is welke mensen samen iets mogen beslissen en wie zo’n beslissing kunnen controleren. (Toen ik ooit van dichtbij meemaakte hoe een predikant collega in allerlei opzichten zich misdragen had in zijn kerk, was ik heel blij met het instituut kerk. Dat hielp ons om verder te komen in deze lastige situatie.)

Maar we moeten er in de kerk wel iets mee. Het instituut kerk kan mensen aan de kant drukken, overrulen en soms zelfs verpletteren. Macht corrumpeert. Ook in de kerk. Wat doe je eraan?

Ik weet geen andere manier dan steeds weer na te gaan wie er in de kerk echt de baas is. En steeds weer naar hem te luisteren. Hij is geen dictator, maar een martelaar. Hij gebruikte zijn macht niet voor zichzelf, maar betaalde met zijn leven voor de kerk. Daarmee heeft hij recht van spreken gekregen.

En toch dringt hij zich in dat spreken niet aan je op. Je moet aandachtig luisteren. Dat betekent volgens mij niet alleen (en zelfs niet allereerst) in de Bijbel zoeken naar een oplossing over onze kwestie: wat kunnen we uit de Bijbel afleiden over ‘samenwonen’, de invulling van de liturgie of over kerkgebouwen? Luisteren naar zijn stem betekent allereerst de erkenning dat ik zelf geneigd ben om te beslissen vanuit egocentrische motieven als zelfbescherming en zelfverwerkelijking. Het is de erkenning dat ik Hem nodig heb om de weg van liefde te leren. Luisteren betekent dus allereerst mijn eigen belangen loslaten en zijn weg van Liefde te willen gaan.

Wat zegt hij dan als je naar zijn stem luistert? Het allerbelangrijkste volgens hem is dat je evenveel van de mensen om je heen houdt als van jezelf en dat je net zo goed voor hen zorgt. Wat dat in de praktijk betekent is soms nog best ingewikkeld. Soms is dan verdere (gezamenlijke) studie van de Bijbel nodig, vaak ook onderling gesprek. Bij dat laatste is het erg belangrijk juist goed te luisteren naar de stemmen die je maar nauwelijks hoort. Juist daarin klinkt nogal eens de stem van de Heer.

Als er beslissingen met betrekking tot de kerk genomen moeten worden is het van belang het doel van de kerk in het oog houden: God groot maken, elkaar opbouwen in het leven met Hem en in deze wereld een getuige zijn van wat Hij gedaan heeft, doet en zal doen.

En als we beslissingen nemen mogen dat radicale keuzes zijn. De Heer die mensen opriep alles onmiddellijk achter te laten om hem te volgen en een kruis op te nemen en dat niet alleen figuurlijk bedoelde, die Heer kan nog steeds keuzes vragen die ‘onverstandig’, ‘gevaarlijk’ en zeker ‘niet te overzien’ zijn.

Ik weet niet precies hoe je de organisatiestructuur (het instituut) van de kerk het beste vorm geeft. Maar in elk geval zal dat zo moeten zijn dat er alle gelegenheid is om werkelijk naar de stem van de Heer te luisteren en ons daardoor te laten leiden. Daarbij moeten we bedacht zijn op de gevaren die aan machtsposities kleven en onszelf en elkaar daartegen beschermen. Hopelijk wordt dan zelfs door het instituut kerk iets zichtbaar van de liefde, fijngevoeligheid en aandacht voor de Heer.

Deze blog heb ik geschreven mee naar aanleiding van het laatste hoofdstuk van Darrell Guder, The Continuing Conversion of the Church, Grand Rapids 2000